Martwa natura

Pokusiliśmy się o dodanie wpisu na temat klasyki w malarstwie, jakim niewątpliwie jest martwa natura. Nie bez powodu nasza codzienność i wszystko, co się z nią łączy, od wieków inspirowały człowieka do działania. Z jednej strony wynalazcy chcieli udoskonalić i ułatwić funkcjonowanie podczas codziennych czynności, z drugiej strony artyści często zachwycali się pięknem otaczających rzeczy. Co więcej, wielu z nich pragnęło zachować pierwotne formy przedmiotów dla potomnych, ponieważ dostrzegali w nich wartość estetyczną i historyczną.

Nieważne, jakie pobudki kierują człowiekiem, ponieważ jeśli chodzi o wielkie dzieła sztuki, to przede wszystkim liczy się talent, umiłowanie piękna, a także efekt końcowy.

Martwa natura to gatunek malarski, który zawiera kompozycje, zwykle malarskie lub rysunkowe, składające się przede wszystkim z nieruchomych, nieożywionych przedmiotów. Są one często ułożone ze względu na ich walory kompozycyjno-estetyczne lub symboliczne.

Historia

Ok. 1650 w holenderskich inwentarzach dzieł sztuki pojawił się termin stil-leven (dosł. „ciche, nieruchome życie” w sensie „nieruchomy model”), który służył do oznaczenia obrazu martwej natury. Co więcej, na początku XVIII wieku termin ten stosował holenderski historiograf sztuki Arnold Houbraken. Warto zauważyć, że z języka niderlandzkiego powstały później m.in. niemieckie stilleben oraz angielskie still life. Francuski termin nature morte, od którego pochodzi polska „martwa natura” pojawił się natomiast zapewne w dyskusjach teoretycznych dotyczących gatunków artystycznych w kręgach francuskiej Akademii Sztuk Pięknych w XVII w.

Pierwsze martwe natury pojawiły się już w sztuce starożytnej. Natomiast w okresie średniowiecza i renesansu często towarzyszyły scenom figuralnym i zazwyczaj miały znaczenie symboliczne. Co ciekawe, w XV wieku w Niderlandach i we Włoszech zaczęły pojawiać się próby usamodzielnienia martwej natury, szczególnie w miniaturach lub na skrzydłach małych poliptyków. Pierwszą martwą naturę potraktowaną jako samodzielny temat namalował w 1504 Jacopo de’ Barbari. Następnie, w XVI wieku martwe natury tworzyli też Caravaggio, Pieter Aersten i Joachim Beuckelaer. Co więcej, fantastyczne postacie złożone z kwiatów i owoców tworzył manierysta Giuseppe Arcimboldo. Jako odrębny gatunek rozwinęła się w XVII w., szczególnie w malarstwie holenderskim i flamandzkim. Z czasem szybko stała się bardzo popularna w całej Europie Zachodniej.

Tematyka

Martwa natura swoją tematykę nakreśla głównie poprzez przedmioty codziennego użytku, takie jak przybory kuchenne, meble czy naczynia. Co więcej, często obejmuje również owoce, warzywa, mięso i pieczywo, a więc produkty spożywcze. Dodatkowo, na obrazach tego rodzaju można znaleźć także niewielkie owady i zwierzęta.

Częstym i ważnym, ze względu na jego symboliczne znaczenie, motywem w martwej naturze bywa ludzka czaszka. Jest ona związana z często zawartą w dziełach tego gatunku refleksją na temat przemijania i marności życia oraz dóbr doczesnych. Co więcej, w obrębie martwej natury mogą pojawiać się również dzieła sztuk przedstawiających, takie jak rzeźby i obrazy, na których z kolei ukazane są postacie ludzkie.

Rodzaje martwej natury

• kwiatowa (bukiety) –śniadaniowa (bankietowa)
• muzyczna (instrumenty muzyczne)
• zwierzęca (myśliwska)
• targowa i kuchenna (stragany i spiżarnie)
• wanitatywna (vanitas)
• kunstkamera (gabinet osobliwości)
• trompe l’oeil (przedstawienia iluzjonistyczne

Martwa natura, choć na pozór skupia się na przedmiotach codziennego użytku, ma w sobie dużo głębszych znaczeń. Nie tylko ukazuje bogactwo otaczających nas rzeczy, ale również pozwala na refleksję nad przemijaniem i wartością rzeczy materialnych. Co więcej, często przedstawia świat w sposób wyidealizowany, podkreślając piękno nawet najbardziej zwykłych obiektów. Takie podejście miało ogromny wpływ na rozwój tej dziedziny sztuki, ponieważ artyści zaczęli postrzegać martwą naturę jako pełnoprawny temat do wyrażenia swoich idei i emocji. Dlatego też martwa natura stała się jednym z najważniejszych gatunków malarskich w historii sztuki.

Wybitnymi twórcami martwej natury byli: W.C. Heda, Pieter Claesz, Willem Kalf. W XVIII w. W XIX w. uprawiali martwą naturę G. Courbert i P. Cézanne.

Z wiersza

I

Naturo, martwa zawsze! Ścierpią wargą
Wymuszę purpurowy kwiat, jak mięsień
Odarty z skóry. Bezwstydną łodygą
Wystrzela w przestrzeń czystą, by ją zgładzić.
Rozwija listek drobny, co, jak ucho,
Drążone pustką, nasłuchuje blasku.
Rozkłada płaskość prostopadłą wukos
I, oślinione słońcem, trwa, wykrętne.
A za tem płachta zczerniała z boleści,
Szmata, sycona farbą niebiańskości,
Jak Weroniki chusta. Triumfalnie
Tkwi nieruchomy pęd w ramach ze zmroku.
Złóż ociemniałą dłoń, palcami szorstkość
Namacaj deski, heblowanej belce
Przywróć dotykiem widzialną sosnę;
I muśnij plamy kształt, widniejszy w czerni:
To jabłko krągłe, stwór, zlepiony ze snu.

Caravaggio- „Kosz z owocami”

II

Gdyby to wino w zielonkawem szkle
Nie było cieczą farb krwawych i słońca,
W refleksach więzionego, i naukos
Bulgotem grozy karminowej z rąbkiem
Cielistym cienia; wbok zastygła fajka
Smugą żałobną, pęczniejącą zimno
Mosiężną drwiną; talerz wybielony
— Ta wklęsła niecka niebieskości — modro
Krochmalem tynkowany, jak źrenica;
Gdyby nie pojąć palcem, jak się dręczy
Lichtarz fałdami wygięte mi stali
Czarnej i żółtej pod zwapniałym knotem;
Nie obrysować koperty zsiwiałej
Ochrą najczulszą, jak niedotykalnie
Warg sina wąskość zakreśla wyrazy;
I obok plamy z fiołkowego szronu
Postrzępionego nie położyć młotka,
By cierpliwością przemógł rudość liścia: —
To jak podźwignąć stołu deskę senną,
Co, heblowanem drewnem uwięziona,
Sekundę lotu utrwaliła w nicość,
I trwać w naturze obrazu, nie umrzeć?

O, Celestynie, wysłanniku chmurny,
Znam dłoń, co kształty wywabia z przestrzeni
Srebrnej i pustki przeraźliwej; inne
Ramię zgaszony rozblask kładzie za tło.

Stefan Napierski, 1936

Źródło treści i zdjęć: Wikipedia