Charakterystyczny nurt w sztuce
Od dłuższego czasu moje myśli krążą wokół kolejnego intrygującego stylu, gdyż secesja w malarstwie stanowi wyjątkowy nurt w sztuce. Gdzieś już w szkole podstawowej ogromne wrażenie zrobił na mnie obraz Stanisława Wyspiańskiego pt. „Śpiący Staś”. Od tamtej pory minęło wiele lat, jednak wciąż lubię powracać do tego dzieła i ciągle budzi we mnie intensywne emocje.
Secesja ma w sobie coś niezwykle urokliwego, jest niesamowicie charakterystyczna. Skupia w sobie wiele dziedzin architekturę, malarstwo czy grafikę. Zdobne ornamenty, giętkie i faliste linie nadają pracom niespotykanej miękkości i subtelności.
Pragnę przybliżyć Państwu nieco informacji zarówno o samej secesji jak i o Stanisławie Wyspiańskim, którego cenię także ze względu na jego bogaty dorobek i talent literacki.
Secesja(fr. sécession z łac. seccesio „odejście”)
Styl w sztuce europejskiej ostatniego dziesięciolecia XIX wieku i pierwszego XX wieku. Zaliczany jest w ramy modernizmu. Istotą secesji było dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki łączeniu działań w różnych jej dziedzinach. W szczególności rzemiosła artystycznego, architektury wnętrz, rzeźby i grafiki. Secesja w malarstwie charakteryzuje się: płynnymi, falistymi liniami, ornamentacją abstrakcyjną bądź roślinną, inspiracją sztuką japońską, swobodnymi układami kompozycyjnymi, asymetria, płaszczyznowością i linearyzmem oraz subtelną pastelową kolorystyką.
We Francji i w krajach anglosaskich secesja w malarstwie nazywana jest art nouveau, w Niemczech Jugendstil lub Sezessionsstil, we Włoszech stile floreale lub stile liberty.
Za bezpośredni okres kształtowania się secesji uważa się lata 80. Za jej początek – lata 90. XIX. Dojrzałą formę osiągnęła ona w połowie lat 90. z apogeum popularności i możliwości w roku 1900 (Wystawa światowa w Paryżu). W drugiej połowie lat 90. styl rozpowszechnił się w całej Europie. Efektem było wykształcenie się narodowych odmian secesji.
Charakterystyka
Za podstawowe cechy, którymi wyróżnia się secesja w malarstwie uważa się powszechnie charakterystyczną linię – giętką, płynną i ruchliwą oraz bogatą ornamentykę, zwłaszcza roślinno-zwierzęcą. Niewątpliwie jest to słuszne twierdzenie, jednak secesja była zjawiskiem bardziej złożonym. Nie ograniczała się wyłącznie do tych dwóch tendencji. Obok nurtów kwiatowo-organicznych, obecne były nurty bardziej geometryczne, a mniej ornamentalne (np. Austria). Także abstrakcyjne i strukturalne, w których motywy organiczne są silnie przekształcane, tworząc formy niemal abstrakcyjne, a struktura danego obiektu jest podkreślona (Francja, Belgia – np. wejścia Guimarda do paryskiego metra)[1].
Secesja w malarstwie, dążąca do stworzenia nowego stylu i zerwania z historyzmem, odcięła się od stosowanych dotychczas tradycyjnych form architektonicznych, np. antycznych porządków i pragnęła nowości oraz innowacji, stosując nowe sposoby ujęcia, nowe tworzywa, metody konstrukcji i techniki. Artyści chcieli, by objąć nią wszystkie dziedziny: od malarstwa, rzeźby i architektury po meble, ceramikę, biżuterię, ubiory i tkaniny, nobilitując tym samym sztuki stosowane i zdobnictwo oraz tworząc dzieła o charakterze dekoracyjnym. Tę ozdobność uzyskiwano – tak jak i wcześniej – za pomocą ornamentu, ale nowego, nieodwołującego się już do antycznych meandrów czy palmet, lecz budowanego na bazie roślin (czy to egzotycznych, czy zupełnie pospolitych) i motywów zwierzęcych.
Charakterystycznym środkiem, jakiego używali artyści, była wspomniana już płynna linia. Według jednych teorii zaczerpnięta została ze świata roślin: łodyg, wici itp.; według innych było odwrotnie – to właśnie zamiłowanie secesji do giętkiej linii wywołało zainteresowanie motywami roślinnymi. Innym środkiem była płaska plama, oznaczająca rezygnację z efektów iluzjonistycznych i sugestii przestrzeni za pomocą dotychczas stosowanych metod: perspektywy linearnej i powietrznej oraz światłocienia. Artyści szczególnie chętnie podkreślili pion. Obrazy często miały formę wąskich, wysokich prostokątów, stosowali motywy wertykalne i strzeliste (wysmukłe postacie, długie łodygi roślin), akcentowali elementy pionowe. Charakterystyczna była także asymetria oraz kolory: głównie jasne, delikatne, takie jak biel czy lila.
Źródła stylu
Korzenie secesji były rozległe, miała ona wielu prekursorów i rozbudowane podłoże ideologiczne. Zapowiedzi typowych dla niej form i elementów pojawiły się w Anglii i Francji znacznie przed rozkwitem stylu.
Koniec XIX wieku naznaczony był szczególnie silną chęcią uwolnienia się od akademizmu, pobudzaną przez zbliżający się nowy wiek i pragnieniem reformy. Część artystów z pogardą traktowała powszechne wówczas zjawisko historyzmu. Uważane były przez nich za marną imitację dawnych stylów. Rozwój techniczny postawił przed ówczesnymi artystami pytanie o miejsce maszyny w sztuce. William Morris i John Ruskin opowiadali się za rękodziełem, a nie wytworem fabrycznym. Ich zwolennicy poświęcali się zatem rękodziełu, tworząc dzieła drogie, a co za tym idzie niedostępne i w efekcie sprzeczne z dążeniem do upowszechnienia pięknych przedmiotów. Jednak większość artystów secesyjnych nie miała obaw wobec maszyny. Secesja, a także secesja w malarstwie godziła się z produkcją maszynową, ale nie rezygnowała z rękodzieła[2].
Wspomniany Morris i jego ruch Arts and Crafts mający na celu nadanie piękna przedmiotom codziennego użytku i przywrócenie rzemiosłu rangi sztuki odegrał istotną rolę w procesie kształtowania się secesji. O ile w Anglii ostatecznie nie wzrosła dojrzała forma secesji, o tyle na kontynencie tendencje te okazały się niezwykle istotnym czynnikiem[3]. Znaczący wpływ – zresztą nie tylko na secesję – wywarła sztuka japońska, która pojawiła się w Europie w latach 60. XIX wieku. Oprócz powierzchownego wykorzystywania w dziełach orientalnych akcesoriów, Artyści przyswajali sobie nowe podejście do problemu perspektywy, swobodną kompozycję, asymetryczność, jasny koloryt czy operowanie pustą płaszczyzną.
Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański[1] (ur. 15 stycznia 1869 w Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) – polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem symbolicznym.
„Macierzyństwo” 1905- Stanisław Wyspiański
Dzieciństwo
Syn Franciszka, rzeźbiarza i fotografika, i Marii z Rogowskich. Matka zmarła, kiedy Stanisław Wyspiański miał siedem lat. Ojciec nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej opieki, od 1880 roku wychowywał się u bezdzietnego wujostwa Kazimierza i Joanny (Janiny) Stankiewiczów, traktowany jak ich własne dziecko. Stankiewiczowie byli ludźmi wysokiej kultury. W ich domu bywali m.in. Jan Matejko, Józef Szujski, Karol Estreicher i Władysław Łuszczkiewicz.
W 1887 roku, po złożeniu egzaminów maturalnych, Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1887–1890 i 1896–1897 uczęszczał tam na wykłady z historii, historii sztuki i literatury, i rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był w tym czasie Jan Matejko. Jako wyróżniającemu się uczniowi Matejko powierzył mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii w odnawianym kościele Mariackim.
Późniejsze lata
Artysta udał się w podróż zagraniczną po Europie w 1890 roku– jej trasa wiodła przez Włochy i Szwajcarię do Francji (gdzie zgłębiał sztukę średniowieczną, głównie katedr gotyckich)[3], a dalej do Niemiec i Pragi. W tym czasie stale malował, jednocześnie jednak jego uwagę coraz bardziej przyciągał teatr. Uczęszczał na spektakle operowe, oglądał przedstawienia klasyków francuskich. Interesował się tragedią antyczną i dramatami Szekspira. Powstały wówczas próby własnych dramatów Wyspiańskiego: Królowa Polskiej Korony i wstępne redakcje Legendy, Warszawianki, Daniela i Meleagra. Utwory artysta kończył już w Krakowie, dokąd wrócił na stałe w sierpniu 1894 roku.
Jako malarz i dekorator nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Wkrótce na jego scenie rozwinął swoją twórczość dramatyczną. W Krakowie Wyspiański był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1897). W połowie 1898 objął stanowisko kierownika artystycznego tygodnika literacko-artystycznego „Życie”. Redaktorem naczelnym którego był w tym czasie Stanisław Przybyszewski.
Wyspiański poślubił chłopkę Teodorę Teofilę Pytko w 1900 roku, mającą nieślubnego syna Teodora, przysposobionego przez artystę. Jeszcze przed ślubem urodziła się ich córka Helena (1895–1971) i syn Mieczysław (1899–1920), a później Stanisław (1901–1967). W listopadzie 1900 wziął udział w weselu swego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach Małych. Na kanwie tego wydarzenia powstało słynne Wesele wydane w roku 1901, które przyniosło Wyspiańskiemu sławę i uznanie.
Artysta wydał trzy nowe dzieła 1903 roku: Wyzwolenie, Achileis i Bolesław Śmiały. W następnym roku ukazało się nowe opracowanie Legendy (tzw. Legenda II), Noc listopadowa oraz Akropolis. W latach następnych Wyspiański zajmował się dokończeniem utworów dawniej rozpoczętych i pracą nad nowymi.
Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w roku 1906. Był także członkiem krakowskiej Rady Miejskiej. W ostatnim okresie życia schorowany i niedomagający fizycznie artysta leczył się w Rymanowie i Bad Hall. Potem przeniósł się do swojej chaty we wsi Węgrzce.
Dorobek artystyczny
Dorobek artystyczny Wyspiańskiego jest bardzo szeroki i obejmuje dzieła różnego typu: malarstwo (rysunki, szkicowniki, obrazy olejne, pastele) przedstawiające widoki Krakowa, portrety i autoportrety, rośliny, projekty witraży i malowideł, ilustracje; grafika; projekty mebli i wnętrz; architektoniczny projekt zabudowy Wawelu; dramaty, wiersze i inne.
Witraż ” Stań się” – Stanisław Wyspiański
Malarstwo i inne sztuki plastyczne
Artysta tworzył w nurcie secesji. Pierwsze znane dzieła Wyspiańskiego to rysunki – autoportret z 1890 roku, szkice z podróży po Polsce i Europie. Później rysował rośliny, tworząc zielnik. W jego twórczości plastycznej dominowały jednak obrazy wykonywane pastelami. Pierwsze z nich tworzył w latach 1890–1894, a wykorzystywał głównie do ukazywania postaci ludzkich – rodziny, przyjaciół, artystów[7]. Malował przy pomocy płaszczyznowych plam barwnych, zamkniętych wyraźnym konturem. Chętnie przedstawiał swoje dzieci w nieupozowanych sytuacjach – np. śpiące albo karmione przez matkę:
- Helenka, 1900, pastel, Muzeum Narodowe, Kraków
- Śpiący Staś, 1904, pastel, Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu
- Śpiący Mietek, 1904, pastel, Muzeum Sztuki, Łódź
- Macierzyństwo, 1905, pastel, Muzeum Narodowe, Kraków
- Żona artysty z synkiem Stasiem, 1904, pastel, Muzeum Górnośląskie, Bytom
W technice tej przedstawił wielu swoich znajomych i artystów, m.in. Kazimierza Lewandowskiego, Jacka Malczewskiego, Elizę Pareńską, Kryształowiczów, Ludwika Solskiego, Irenę Solską, Jana Stanisławskiego. Obrazował widoki Krakowa – Planty z chochołami (także w technice olejnej), Wisłę, Rudawę, chaty w Grębowie, a pod koniec życia widoki z okna pracowni na Kopiec Kościuszki. Jest autorem afisza do przedstawienia Wnętrze Maeterlincka.
Część jego dorobku zajmują różnorodne projekty – głównie witraży, polichromii i wnętrz. Wraz z Józefem Mehofferem zaprojektował 36 kwater witraży do kościoła Mariackiego w Krakowie w ramach pomocy Matejce przy konserwacji kościoła, w której brali udział od 1889 roku. Podczas pobytu w Paryżu obaj wykonali po dwa kartony na konkurs na projekt dekoracji sali Rudolfinum w Pradze oraz projekty kurtyny do wznoszonego wówczas teatru Słowackiego w Krakowie. Już samodzielnie zaprojektował witraże i polichromie do krakowskiego kościoła Franciszkanów. Także witraże do katedry wawelskiej ze św. Stanisławem, Kazimierzem Wielkim i Henrykiem Pobożnym (zrealizowane dopiero w latach 2005–2007 w Pawilonie Wyspiańskiego). W 1905 roku razem z Władysławem Ekielskim zaprojektował przebudowę wzgórza wawelskiego (tzw. „Akropolis”).
Teatr
Wyspiański w twórczości dramatycznej kontynuował tradycje romantyczne. Tak jak romantycy, zdobył się na formację samodzielną, tworząc dramatyczne struktury odmienne i swojskie. Podczas podróży 1890 roku mógł przyjrzeć się funkcjonowaniu teatru europejskiego, który wywarł na nim silne wrażenie.
Wybrane dramaty Wyspiańskiego
- Legenda 1897
- Meleager 1899, wyst. 1908
- Klątwa 1899, wyst. 1909
- Wesele wyd. i wyst. 1901
- Achilleis. Sceny dramatyczne wyd. 1903, wyst. 1925
- Noc Listopadowa 1904, wyst. 1908
- Skałka 1907
- Akropolis 1904, wyst. 1926
- Powrót Odysa 1907, wyst. 1917
Źródło tekstu i obrazów: Wikipedia
TAGI: Secesja w malarstwie
