Secesja – moc falistych linii
Od dłuższego czasu moje myśli krążą wokół kolejnego intrygującego stylu w malarstwie, gdyż secesja to wyjątkowy nurt w sztuce. Gdzieś już w szkole podstawowej ogromne wrażenie zrobił na mnie obraz Stanisława Wyspiańskiego pt. „Śpiący Staś”. Od tamtej pory minęło wiele lat, jednak wciąż lubię powracać do tego dzieła i ciągle budzi we mnie intensywne emocje.
Ciekawostką o jakiej ostatnio słyszałam jest fakt, iż już w najbliższych dniach odbędzie się aukcja odnalezionego obrazu pt. ” Macierzyństwo” z 1904 roku.
Secesja ma w sobie coś niezwykle urokliwego, jest niesamowicie charakterystyczna i skupia w sobie wiele dziedzin architekturę, malarstwo czy grafikę. Zdobne ornamenty, giętkie i faliste linie nadają pracom niespotykanej miękkości i subtelności.
Pragnę przybliżyć Państwu nieco informacji zarówno o samej secesji jak i o Stanisławie Wyspiańskim, którego cenię także ze względu na jego bogaty dorobek i talent literacki.
Secesja (fr. sécession z łac. seccesio „odejście”) – styl w sztuce europejskiej ostatniego dziesięciolecia XIX wieku i pierwszego XX wieku, zaliczany w ramy modernizmu. Istotą secesji było dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki łączeniu działań w różnych jej dziedzinach, a w szczególności rzemiosła artystycznego, architektury wnętrz, rzeźby i grafiki. Charakterystycznymi cechami stylu secesyjnego są: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna, inspiracje sztuką japońską, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm oraz subtelna pastelowa kolorystyka.
We Francji i w krajach anglosaskich styl ten nazywany jest art nouveau, w Niemczech Jugendstil lub Sezessionsstil, we Włoszech stile floreale lub stile liberty.
Za bezpośredni okres kształtowania się secesji uważa się lata 80., za jej początek – lata 90. XIX. Dojrzałą formę osiągnęła ona w połowie lat 90. z apogeum popularności i możliwości w roku 1900 (Wystawa światowa w Paryżu). W drugiej połowie lat 90. styl rozpowszechnił się w całej Europie, czego efektem było wykształcenie się narodowych odmian secesji.
Charakterystyka
Za podstawowe cechy secesji uważa się powszechnie charakterystyczną linię – giętką, płynną i ruchliwą oraz bogatą ornamentykę, zwłaszcza roślinno-zwierzęcą. Niewątpliwie jest to słuszne twierdzenie, jednak secesja była zjawiskiem bardziej złożonym i różnorodnym, nieograniczającym się wyłącznie do tych dwóch tendencji. Obok nurtów kwiatowo-organicznych (występujących zwłaszcza w Nancy z Gallém), obecne były nurty bardziej geometryczne, a mniej ornamentalne (np. Austria) czy abstrakcyjne i strukturalne, w których motywy organiczne są silnie przekształcane, tworząc formy niemal abstrakcyjne, a struktura danego obiektu jest podkreślona (Francja, Belgia – np. wejścia Guimarda do paryskiego metra)[1].
Secesja, dążąca do stworzenia nowego stylu i zerwania z historyzmem, odcięła się od stosowanych dotychczas tradycyjnych form architektonicznych, np. antycznych porządków i pragnęła nowości oraz innowacji, stosując nowe sposoby ujęcia, nowe tworzywa, metody konstrukcji i techniki. Artyści chcieli, by objąć nią wszystkie dziedziny: od malarstwa, rzeźby i architektury po meble, ceramikę, biżuterię, ubiory i tkaniny, nobilitując tym samym sztuki stosowane i zdobnictwo oraz tworząc dzieła o charakterze dekoracyjnym. Tę ozdobność uzyskiwano – tak jak i wcześniej – za pomocą ornamentu, ale nowego, nieodwołującego się już do antycznych meandrów czy palmet, lecz budowanego na bazie roślin (czy to egzotycznych, czy zupełnie pospolitych) i motywów zwierzęcych.
Charakterystycznym środkiem, jakiego używali artyści, była wspomniana już płynna linia. Według jednych teorii zaczerpnięta została ze świata roślin: łodyg, wici itp.; według innych było odwrotnie – to właśnie zamiłowanie secesji do giętkiej linii wywołało zainteresowanie motywami roślinnymi. Innym środkiem była płaska plama, oznaczająca rezygnację z efektów iluzjonistycznych i sugestii przestrzeni za pomocą dotychczas stosowanych metod: perspektywy linearnej i powietrznej oraz światłocienia. Artyści szczególnie chętnie podkreślili pion: obrazy często miały formę wąskich, wysokich prostokątów, stosowali motywy wertykalne i strzeliste (wysmukłe postacie, długie łodygi roślin), akcentowali elementy pionowe. Charakterystyczna była także asymetria oraz kolory: głównie jasne, delikatne, takie jak biel czy lila.
Źródła stylu
Korzenie secesji były rozległe, miała ona wielu prekursorów i rozbudowane podłoże ideologiczne. Zapowiedzi typowych dla niej form i elementów pojawiły się w Anglii i Francji znacznie przed rozkwitem stylu.
Koniec XIX wieku naznaczony był szczególnie silną chęcią uwolnienia się od akademizmu, pobudzaną przez zbliżający się nowy wiek i pragnieniem reformy. Część artystów z pogardą traktowała powszechne wówczas zjawisko historyzmu, uważane przez nich za marną imitację dawnych stylów. Chcieli za wszelką cenę stworzyć nowy styl. Istotne było także dążenie do jedności sztuk, do którego nawoływano już wcześniej, choćby w kręgu prerafaelitów, którzy zajmowali się wieloma dziedzinami sztuki. Rozwój techniczny postawił przed ówczesnymi artystami pytanie o miejsce maszyny w sztuce. William Morris i John Ruskin opowiadali się za rękodziełem, a nie wytworem fabrycznym; ich zwolennicy poświęcali się zatem rękodziełu, tworząc dzieła drogie, a co za tym idzie niedostępne i w efekcie sprzeczne z dążeniem do upowszechnienia pięknych przedmiotów. Jednak większość artystów secesyjnych nie miała obaw wobec maszyny – secesja godziła się z produkcją maszynową, ale nie rezygnowała z rękodzieła[2].
Wspomniany Morris i jego ruch Arts and Crafts mający na celu nadanie piękna przedmiotom codziennego użytku i przywrócenie rzemiosłu rangi sztuki odegrał istotną rolę w procesie kształtowania się secesji. Drogę secesji torowali także prerafaelici ze swoją dekoracyjnością, symboliką i zamiłowaniem do linii oraz malarz James McNeill Whistler. O ile w Anglii ostatecznie nie wzrosła dojrzała forma secesji, o tyle na kontynencie tendencje te okazały się niezwykle istotnym czynnikiem[3]. Znaczący wpływ – zresztą nie tylko na secesję – wywarła sztuka japońska, która pojawiła się w Europie w latach 60. XIX wieku. Oprócz powierzchownego wykorzystywania w dziełach orientalnych akcesoriów. Artyści przyswajali sobie nowe podejście do problemu perspektywy, swobodną kompozycję, asymetryczność, jasny koloryt czy operowanie pustą płaszczyzną.
Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański[1] (ur. 15 stycznia 1869 w Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) – polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem symbolicznym.
Życie
Syn Franciszka, rzeźbiarza i fotografika, i Marii z Rogowskich. Matka zmarła, kiedy Stanisław Wyspiański miał siedem lat. Ojciec nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej opieki, od 1880 roku wychowywał się u bezdzietnego wujostwa Kazimierza i Joanny (Janiny) Stankiewiczów, traktowany jak ich własne dziecko. Stankiewiczowie byli ludźmi wysokiej kultury, w ich domu bywali m.in. Jan Matejko, Józef Szujski, Karol Estreicher i Władysław Łuszczkiewicz
W 1887 roku, po złożeniu egzaminów maturalnych, Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w latach 1887–1890 i 1896–1897 uczęszczał na wykłady z historii, historii sztuki i literatury, i rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był w tym czasie Jan Matejko. Jako wyróżniającemu się uczniowi Matejko powierzył mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii w odnawianym kościele Mariackim.
W roku 1890 artysta udał się w podróż zagraniczną po Europie – jej trasa wiodła przez Włochy i Szwajcarię do Francji (gdzie zgłębiał sztukę średniowieczną, głównie katedr gotyckich)[3], a dalej do Niemiec i Pragi. W tym czasie stale malował, jednocześnie jednak jego uwagę coraz bardziej przyciągał teatr. Uczęszczał na spektakle operowe, oglądał przedstawienia klasyków francuskich, interesował się tragedią antyczną i dramatami Szekspira. Powstały wówczas próby własnych dramatów Wyspiańskiego: Królowa Polskiej Korony i wstępne redakcje Legendy, Warszawianki, Daniela i Meleagra. Utwory artysta kończył już w Krakowie, dokąd wrócił na stałe w sierpniu 1894 roku.
Jako malarz i dekorator nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Wkrótce na jego scenie rozwinął swoją twórczość dramatyczną.
W Krakowie Wyspiański był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1897), a w połowie 1898 objął stanowisko kierownika artystycznego tygodnika literacko-artystycznego „Życie”. Redaktorem naczelnym którego był w tym czasie Stanisław Przybyszewski.
W roku 1900 Wyspiański poślubił chłopkę Teodorę Teofilę Pytko, mającą nieślubnego syna Teodora, przysposobionego przez artystę. Jeszcze przed ślubem urodziła się ich córka Helena (1895–1971) i syn Mieczysław (1899–1920), a później Stanisław (1901–1967).
W listopadzie 1900 wziął udział w weselu swego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach Małych. Na kanwie tego wydarzenia powstało słynne Wesele wydane w roku 1901, które przyniosło Wyspiańskiemu sławę i uznanie.
W roku 1903 artysta wydał trzy nowe dzieła: Wyzwolenie, Achileis i Bolesław Śmiały. W następnym roku ukazało się nowe opracowanie Legendy (tzw. Legenda II), Noc listopadowa oraz Akropolis. W latach następnych Wyspiański zajmował się dokończeniem utworów dawniej rozpoczętych i pracą nad nowymi. W roku 1907 ukazały się Skałka, Powrót Odysa oraz Sędziowie i przeróbka Cyda Corneille’a, pośmiertnie w 1910 tłumaczenie Zairy Woltera.
W roku 1906 Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, był także członkiem krakowskiej Rady Miejskiej.
W ostatnim okresie życia schorowany i niedomagający fizycznie artysta leczył się w Rymanowie i Bad Hall, a potem przeniósł się do swojej chaty we wsi Węgrzce.
Dorobek artystyczny Wyspiańskiego jest bardzo szeroki i obejmuje dzieła różnego typu: malarstwo (rysunki, szkicowniki, obrazy olejne, pastele) przedstawiające widoki Krakowa, portrety i autoportrety, rośliny, projekty witraży i malowideł, ilustracje; grafika; projekty mebli i wnętrz; architektoniczny projekt zabudowy Wawelu; dramaty, wiersze i inne.
Malarstwo i inne sztuki plastyczne
Artysta tworzył w nurcie secesji. Pierwsze znane dzieła Wyspiańskiego to rysunki – autoportret z 1890 roku, szkice z podróży po Polsce i Europie. Później rysował rośliny, tworząc zielnik. W jego twórczości plastycznej dominowały jednak obrazy wykonywane pastelami. Pierwsze z nich tworzył w latach 1890–1894, a wykorzystywał głównie do ukazywania postaci ludzkich – rodziny, przyjaciół, artystów[7]. Malował przy pomocy płaszczyznowych plam barwnych, zamkniętych wyraźnym konturem. Chętnie przedstawiał swoje dzieci w nieupozowanych sytuacjach – np. śpiące albo karmione przez matkę:
- Helenka, 1900, pastel, Muzeum Narodowe, Kraków
- Śpiący Staś, 1904, pastel, Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu
- Śpiący Mietek, 1904, pastel, Muzeum Sztuki, Łódź
- Macierzyństwo, 1905, pastel, Muzeum Narodowe, Kraków
- Żona artysty z synkiem Stasiem, 1904, pastel, Muzeum Górnośląskie, Bytom
W technice tej przedstawił wielu swoich znajomych i artystów, m.in. Kazimierza Lewandowskiego, Jacka Malczewskiego, Elizę Pareńską, Kryształowiczów, Ludwika Solskiego, Irenę Solską, Jana Stanisławskiego. Obrazował widoki Krakowa – Planty z chochołami (także w technice olejnej), Wisłę, Rudawę, chaty w Grębowie, a pod koniec życia widoki z okna pracowni na Kopiec Kościuszki. Jest autorem afisza do przedstawienia Wnętrze Maeterlincka.
Część jego dorobku zajmują różnorodne projekty – głównie witraży, polichromii i wnętrz. Wraz z Józefem Mehofferem zaprojektował 36 kwater witraży do kościoła Mariackiego w Krakowie w ramach pomocy Matejce przy konserwacji kościoła, w której brali udział od 1889 roku. Podczas pobytu w Paryżu obaj wykonali po dwa kartony na konkurs na projekt dekoracji sali Rudolfinum w Pradze oraz projekty kurtyny do wznoszonego wówczas teatru Słowackiego w Krakowie. Już samodzielnie zaprojektował witraże i polichromie do krakowskiego kościoła Franciszkanów (ze słynnym witrażem Boga Ojca Stań się), witraże do katedry wawelskiej ze św. Stanisławem, Kazimierzem Wielkim i Henrykiem Pobożnym (zrealizowane dopiero w latach 2005–2007 w Pawilonie Wyspiańskiego). A ponadto wystrój sali wystawowej Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych (1904), dekorację klatki schodowej i sali w Domu Towarzystwa Lekarskiego oraz witraż Apollo dla tegoż towarzystwa. W 1905 roku razem z Władysławem Ekielskim zaprojektował przebudowę wzgórza wawelskiego (tzw. „Akropolis”).
Teatr
Wyspiański w twórczości dramatycznej kontynuował tradycje romantyczne. Tak jak romantycy, zdobył się na formację samodzielną, tworząc dramatyczne struktury odmienne i swojskie. Podczas podróży 1890 roku mógł przyjrzeć się funkcjonowaniu teatru europejskiego, który wywarł na nim silne wrażenie.
Wybrane dramaty Wyspiańskiego
- Legenda 1897
- Meleager 1899, wyst. 1908
- Klątwa 1899, wyst. 1909
- Wesele wyd. i wyst. 1901
- Achilleis. Sceny dramatyczne wyd. 1903, wyst. 1925
- Noc Listopadowa 1904, wyst. 1908
- Skałka 1907
- Akropolis 1904, wyst. 1926
- Powrót Odysa 1907, wyst. 1917
Źródło tekstu i obrazów: Wikipedia
secesja secesja secesja secesja secesja